Λόγια και λαϊκή ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα

Γενικός στόχος του μαθήματος είναι η κατανόηση εκ μέρους των φοιτητών-τριών της αλληλεπίδρασης Λόγιου και Λαϊκού στη λογοτεχνία στο πλαίσιο της σημειωτικής προσέγγισης των Πολιτισμικών Σπουδών. Στις Πολιτισμικές Σπουδές, ο προσδιορισμός «λαϊκός» (popular) λαμβάνει τις εξής εννοιολογικές διαβαθμίσεις: «που αρέσει σε πολλούς ανθρώπους», «κατώτερα είδη έργων», «έργα που σκόπιμα προσπαθούν να κερδίσουν την εύνοια του κόσμου», «κουλτούρα που δημιουργείται από τον κόσμο για τον εαυτό του». Ειδικότερα, στην ερμηνεία της λογοτεχνίας σηματοδοτεί τρεις κατευθύνσεις, από τις οποίες επικρατέστερη είναι η τελευταία: τη λογοτεχνία που παράγει ο λαός, τη λογοτεχνία που στοχεύει στον λαό και τη λογοτεχνία που προτιμά ο λαός. Σύμφωνα με τους μελετητές, για να υπαχθεί ένα κείμενο στο πεδίο της λαϊκής μυθοπλασίας (popular fiction) είναι αναγκαίο «η γλώσσα του κόσμου της τέχνης» να «υποτάσσεται στη γλώσσα της βιομηχανίας»· η μυθοπλασία να εξισούται μ’ «ένα είδος βιομηχανικής πρακτικής» (K. Gelder, Popular Fiction. The logics and practices of a literary field, London - New York 2004: Routledge, σ. 15). Ο Umberto Eco υποστηρίζει ότι το λαϊκό μυθιστόρημα «δημιουργείται» τον 19ο αιώνα «ως όργανο για την ψυχαγωγία των μαζών» και τέρπει χωρίς να «επινοεί πρωτότυπες αφηγηματικές καταστάσεις», αλλά «ενισχύει τα συστήματα προσδοκιών που διευθετεί και αφομοιώνει η τρέχουσα παιδεία» (U. Eco, Ο Υπεράνθρωπος των Μαζών. Ρητορική και ιδεολογία του λαϊκού μυθιστορήματος, μτφρ. Ε. Καλλιφατίδη, Αθήνα 1989: Γνώση, σσ. 97-98). Τα παραπάνω ερευνητικά ζητήματα εξετάζονται στο ελληνικό μυθιστόρημα και διήγημα του 19ου αιώνα με βάση τον αντίκτυπό του στο διαμορφούμενο κατά τη διάρκεια του αιώνα αστικό και υπό συνθήκες εξαστισμού λόγιο και γραμματισμένο ή ολιγογράμματο κοινό του ελληνικού χώρου. Επιπλέον, διερευνούνται οι επαφές του λαϊκού μυθιστορήματος με το λεγόμενο ηθογραφικό διήγημα της γενιάς του 1880, που εγγράφεται στους κύκλους της λογιοσύνης.
Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, υπολογίζουμε ότι οι φοιτητές-τριές θα είναι σε θέση:
- Να διακρίνουν την έννοια του λόγιου και του λαϊκού στο πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών και να αναγνωρίζουν την έκφραση της μαζικής κουλτούρας στο λογοτεχνικό πεδίο.
- Να γνωρίζουν την ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα και την πολιτισμική της διάσταση.
- Να αντιλαμβάνονται τον ρόλο του δίπολου Αθήνα – Κωνσταντινούπολη στην έκδοση, προώθηση και ανάγνωση της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα.
- Να γνωρίζουν το λόγιο ηθογραφικό διήγημα της γενιάς του 1880 και τη σχέση του με τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.
- Να αντιλαμβάνονται τις διασταυρώσεις της λαϊκής και της λόγιας ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα.